Puna në Evropë, por jo vetëm, po përballet me një ndryshim paradigme. Nëse deri jo shumë kohë më parë ai krijohej dhe menaxhohej gjithmonë nga qeniet njerëzore (qoftë edhe përmes makinave), sot jemi dëshmitarë të një revolucioni që sjell me vete shumë mundësi por edhe shumë rreziqe. Zhvillimi teknologjik, dhe në veçanti zhvillimi i inteligjencës artificiale dhe algoritmeve të aplikacioneve, po sjell ndryshime të mëdha jo vetëm të natyrës praktike, por edhe ontologjike. Rimendimi i botës së punës është thelbësor për të siguruar zhvillim të qëndrueshëm dhe etik për këtë element themelor të ekzistencës njerëzore.
Nga njëra anë jemi dëshmitarë të inteligjencës artificiale që do të zëvendësojë dalëngadalë shumë punëtorë në shumë fusha, nga ana tjetër tashmë po dëshmojmë zgjerimin e të ashtuquajturës GIG Economy: një ekonomi e ndërmjetësuar nga aplikacione të bazuara në algoritme. Është një realitet në rritje në mbarë botën, i karakterizuar nga punëtorë të pavarur që ofrojnë shërbime në baza të përkohshme dhe fleksibël nëpërmjet platformave dixhitale. Ky model i ri i punës ka sjellë mundësi të reja ekonomike, por edhe sfida të reja në drejtim të drejtësisë dhe mbrojtjes së punëtorëve. Në përgjigje të këtij evolucioni, Bashkimi Evropian (BE) ka iniciuar rregullore specifike për të garantuar kushte të drejta dhe të sigurta për të gjithë punëtorët e përfshirë.
Pika kryesore e ndryshimit është në konceptimin tonë të punësimit. Futja e këtyre mekanizmave teknologjik krijon mundësinë e vlerësimit të aktivitetit tonë të punës. Nëse më parë ishte e qartë se ishin qeniet njerëzore që kryenin punë të caktuara, tani mund të themi: është një punë makinerie/inteligjence artificiale. Ka punë të serisë A dhe punë të serisë B, ato të makinerive. Ekonomia GIG, nga ana e saj, gjeneron rrjedhshmëri më të madhe, por edhe më pak transparencë për kushtet e punës. Algoritmi i ngulitur në aplikacion i cili, për shembull, në rastin e dorëzimit, vendos se kush do të bëjë dorëzimin, shpesh i mungon transparenca. Kjo çon në një sërë konsideratash ligjore por edhe etike. Si i zgjedh aplikacioni punëtorët që do ta kryejnë atë shërbim? Si të kontrolloni algoritmin?
Ajo që po shohim është komplekse dhe duhet analizuar në nivele të ndryshme. Në planin ontologjik, duke qenë se puna është edhe një projeksion i qenies njerëzore, jemi dëshmitarë të një evolucioni që prezanton kategorinë “punë me makina”, në një nivel tjetër, megjithatë, jemi dëshmitarë të një fenomeni (ekonomisë GIG) që me sa duket rritet. lirinë e punëtorit por nuk garanton të drejta minimale për sa i përket transparencës. Kështu nga njëra anë ne shohim lindjen e një problemi të interpretimit të punës dhe thelbit tonë: si ndryshojnë ata që bëjnë punë makinerie nga makinat? Në çfarë kushtesh është e garantuar në lidhje me to? Nga ana tjetër, jemi dëshmitarë të zhvillimit të një ekonomie që favorizon vende pune që nuk garantohen plotësisht nga të drejtat minimale.
Situata duhet të zgjidhet fillimisht në planin filozofik dhe më pas ligjor. Pyetjet kryesore që duhet të marrin përgjigje janë: çfarë është puna sot? Pse puna? Jemi në një moment të madh tranzicioni në shumë fusha të ekzistencës njerëzore dhe është e nevojshme të ripërcaktohen, reformohen shumë nga paradigmat mbi të cilat bazohet shoqëria. Për ta bërë këtë, reflektimi dhe më pas ligji janë thelbësore. AI dhe algoritmi janë në vetvete zgjedhje tashmë vlerësuese të realitetit, zgjedhje etike. “Si” e punës së së ardhmes varet nga ne, sepse algoritmi është një zgjedhje etike absolute (e cila i referohet gjuhës 1.0) e ngulitur në një kod programi. Si punët e makinerive ashtu edhe punët e njerëzve të ndërmjetësuara nga makineritë do të varen nga zgjedhjet algoritmike në të cilat reflektimi filozofik dhe ligjor do të duhet të kuptojnë fenomenin me të cilin gjendemi përballë.
Në nivel kulturor, BE-ja do të jetë në gjendje të kontribuojë jashtëzakonisht shumë në zhvillimin e këtij reflektimi dhe zbatimin e tij. Megjithatë, ndoshta edhe ajo do të duhet të ndryshojë paradigmën për të kuptuar plotësisht sfidën me të cilën përballemi. Duke kaluar nga koncepti kartezian i “Unë mendoj, pra jam” në atë Husserlian (të krizës së shkencave moderne) të hermeneutikës së realitetit dhe rrjedhimisht të onto-fenomenologjisë: Unë jam prandaj mendoj. Rreziku po bie në vullnetarizëm steril duke u përpjekur të imponojë paradigma që nuk ekzistojnë më në një realitet që përkundrazi na sfidon. Në këtë mënyrë jo vetëm që do të humbeshin mundësi të mëdha zhvillimi, por do të kishte edhe rreziqe të shtrydhjes së kuptimit të punës dhe të drejtave.
Discussion about this post